ยสฺมา กสฺสปสฺสพุทฺธสฺส เจติเย อารกฺขเทวตา อโหสิ, ตสฺมา เถโรว เตชุสฺสโท, น อญฺเญ อรหนฺโตติ อาเนตฺวา โยชนาฯ

อิทานิ อาคมนโต ปฏฺฐาย ตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘วิปสฺสิมฺหิ กิร สมฺมาสมฺพุทฺเธ’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ‘‘จาตุมหาราชิกา เทวตา’’ติ อิทํ โคพลีพทฺทญาเยน คเหตพฺพํ ภุมฺมเทวตาทีนมฺปิ ตปฺปริยาปนฺนตฺตาฯ เตสํ มนุสฺสานํฯ

ตตฺถาติ กสฺสปสฺส ภควโต เจติเยฯ

[201] อธิวาเสนฺตีติ โรเจนฺติฯ

ฉินฺนปาโต วิย ฉินฺนปาโต, ตํ ฉินฺนปาตํ, ภาวนปุํสกนิทฺเทโส ยํฯ อาวฏฺฏนฺตีติ อภิมุขภาเวน วฏฺฏนฺติฯ ยตฺถ ปติตา, ตโต กติปยรตนฏฺฐานํ วฏฺฏนวเสเนว คนฺตฺวา ปุน ยถาปติตเมว ฐานํ วฏฺฏนวเสน อาคจฺฉนฺติฯ เตนาห ‘‘อาวฏฺฏนฺติโย ปติตฏฺฐานเมว อาคจฺฉนฺตี’’ติฯ วิวฏฺฏนฺตีติ ยตฺถ ปติตา, ตโต วินิวฏฺฏนฺติฯ เตนาห ‘‘ปติตฏฺฐานโต ปรภาคํ วฏฺฏมานา คจฺฉนฺตี’’ติฯ ปุรโต วฏฺฏนํ อาวฏฺฏนํ, อิตรํ ติวิธมฺปิ วิวฏฺฏนนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เทวตา ธาเรตุํ น สกฺโกติ อุทกํ วิย โอสีทนโตฯ เตนาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถาติ ปกติปถวิยํฯ เทวตา โอสีทนฺติ ธาตูนํ สณฺหสุขุมาลภาวโตฯ ปถวิยํ ปถวิํ มาเปสุนฺติ ปกติปถวิยํ อตฺตโน สรีรํ ธาเรตุํ สมตฺถํ อิทฺธานุภาเวน ปถวิํ มาเปสุํฯ

กามํ โทมนสฺเส อสติปิ เอกจฺโจ ราโค โหติเยว, ราเค ปน อสติ โทมนสฺสสฺส อสมฺภโว เอวาติ ตเทกฏฺฐภาวโตติ อาห ‘‘วีตราคาติ ปหีนโทมนสฺสา’’ติฯ สิลาถมฺภสทิสา อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ นิพฺพิการตายฯ

จตุสํเวชนียฏฺฐานวณฺณนา

[202] อปารคงฺคายาติ คงฺคาย โอรมฺภาเคฯ ‘‘สงฺการฉฑฺฑกสมฺมชฺชนิโย คเหตฺวา’’ติอาทิ อตฺตโน อตฺตโน วสนฏฺฐาเน วตฺตกรณาการทสฺสนํฯ ‘‘เอวํ ทฺวีสุ กาเลสู’’ติอาทิ นิทสฺสนตฺถํ ปจฺจามสนํ, ตํ เหฏฺฐา อธิคตํฯ

กมฺมสาธโน สมฺภาวนตฺโถ ภาวนีย-สทฺโทติ อาห ‘‘มนสา ภาวิเต สมฺภาวิเต’’ติฯ ทุติยวิกปฺเป ปน ภาวนํ, วฑฺฒนญฺจ ปฏิปกฺขปหานโตติ อาห ‘‘เย วา’’ติอาทิฯ

พุทฺธาทีสุ ตีสุ วตฺถูสุ ปสนฺนจิตฺตสฺส, น กมฺมผลสทฺธามตฺเตนฯ สา จสฺส สทฺธาสมฺปทา เอวํ เวทิตพฺพาติ ผเลน เหตุํ ทสฺเสนฺโต ‘‘วตฺตสมฺปนฺนสฺสา’’ติ อาหฯ สํเวโค นาม สโหตฺตปฺปญาณํ, อภิชาติฏฺฐานาทีนิปิ ตสฺส อุปฺปตฺติเหตูนิ ภวนฺตีติ อาห ‘‘สํเวคชนกานี’’ติฯ

เจติยปูชนตฺถํ จาริกา เจติยจาริกาฯ สคฺเค ปติฏฺฐหิสฺสนฺติเยว พุทฺธคุณารมฺมณาย กุสลเจตนาย สคฺคสํวตฺตนิยภาวโตฯ

อานนฺทปุจฺฉากถาวณฺณนา

[203] เอตฺถาติ มาตุคาเมฯ อยํ อุตฺตมา ปฏิปตฺติ, ยทิทํ อทสฺสนํ, ทสฺสนมูลกตฺตา ตปฺปจฺจยานํ สพฺพานตฺถานํฯ โลโภติ กามราโคฯ จิตฺตจลนา ปฏิปตฺติอนฺตรายกโร จิตฺตกฺโขโภฯ มุรุมุราเปตฺวาติ สอฏฺฐิกํ กตฺวา ขาทเน อนุรวทสฺสนํฯ อปริมิตํ กาลํ ทุกฺขานุภวนํ อปริจฺฉินฺนทุกฺขานุภวนํฯ วิสฺสาโสติ วิสงฺโค ฆฏฺฏนาภาโวฯ โอตาโรติ ตตฺถ จิตฺตสฺส อนุปฺปเวโสฯ อสิหตฺเถน เวรีปุริเสน, ปิสาเจนาปิ ขาทิตุกาเมนฯ อาสีเทติ อกฺกมนาทิวเสน พาเธยฺยฯ อสฺสาติ มาตุคามสฺสฯ ปพฺพชิเตหิ กตฺตพฺพกมฺมนฺติ อามิสปฏิคฺคหณาทิ ปพฺพชิเตหิ กาตพฺพํ กมฺมํฯ สตีติ วา กายคตาสติ อุปฏฺฐาเปตพฺพาฯ

[204] อตนฺติพทฺธาติ อภารวหาฯ เปสิตจิตฺตาติ นิพฺพานํ ปติ เปสิตจิตฺตาฯ

[205] วิหเตนาติ กปฺปาสวิหนนธนุนา ปพฺพชฏานํ วิชฏนวเสน หเตนฯ เตนาห ‘‘สุโปถิเตนา’’ติ, อสงฺกรณวเสน สุฏฺฐุ โปถิเตนาติ อตฺโถ, ทสฺสนียสํเวชนียฏฺฐานกิตฺตเนน จ วสนฏฺฐานํ กถิตํฯ

อานนฺทอจฺฉริยธมฺมวณฺณนา

[207] เถรํ อทิสฺวา อามนฺเตสีติ ตตฺถ อทิสฺวา อาวชฺชนฺโต เถรสฺส ฐิตฏฺฐานํ, ปวตฺติญฺจ ญตฺวา อามนฺเตสิฯ